Ιστορία Γ' Γυμνασίου : Ενότητα 23 : Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19ο αιώνα

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Η ΕΚΤΑΣΗ :  Η Ελλάδα αν και σε σχέση με το 1830 (που έγινε ανεξάρτητη) είχε μεγαλώσει με την προσθήκη των Επτανήσων (1864) και της Θεσσαλίας μαζί με την Άρτα (1881) εξακολουθούσε να είναι μια σχετικά μικρή χώρα.

Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ : Από τους 750.000 κατοίκους του 1830, ο πληθυσμός αυξήθηκε ομαλά κατά τη διάρκεια του 19^ου αιώνα. Βέβαια, εκτός συνόρων ζούσε διπλάσιος αριθμός υπόδουλων Ελλήνων. Ο πληθυσμός  της Αθήνας από τότε που έγινε πρωτεύουσα (1834) ως το 1907 δεκαπλασιάστηκε. Μεγάλες πόλεις ήταν επίσης η Πάτρα, η Σύρος και από τα τέλη του αιώνα ο Πειραιάς.

Η ΓΕΩΡΓΙΑ : Είχε την 1^η θέση στην ελληνική οικονομία. Ένα μεγάλο μέρος των καλλιεργήσιμων εκτάσεων (5.000.000 στρέμματα) ήταν εθνικές γαίες (=εκτάσεις που πριν την Επανάσταση ανήκαν στους Οθωμανούς, ενώ μετά πέρασαν στον ελληνικό έλεγχο). Το κράτος αρχικά ούτε τις μοίρασε στους αγρότες, ούτε τις πούλησε. Έτσι πολλές εθνικές γαίες καταπατήθηκαν και μετατράπηκαν σε ιδιοκτησίες. Όσες απέμειναν διανεμήθηκαν από τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο το 1871.

Μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας το 1881 δημιουργήθηκε νέο πρόβλημα με τα τσιφλίκια (= μεγάλα κτήματα που ανήκαν σε Τούρκους και καλλιεργούνταν από κολίγους, δηλαδή Έλληνες ακτήμονες αγρότες). Οι κολίγοι πίστευαν ότι τα κτήματα αυτά θα μοιράζονταν σε αυτούς. Τελικά οι Τούρκοι ιδιοκτήτες πούλησαν με την έγκριση του ελληνικού κράτους τα κτήματα σε πλούσιους Έλληνες.

Με εξαίρεση τη Θεσσαλία, τα κτήματα στην υπόλοιπη Ελλάδα ήταν μικρά και καλλιεργούνταν από τον αγρότη και την οικογένειά του.

Τα προϊόντα που παρήγε η Ελλάδα ήταν η σταφίδα (κυρίως στη ΒΔ Πελοπόννησο), οι ελιές, τα καπνά και τα σιτηρά. Ειδικά η σταφίδα είχε μεγάλη ζήτηση, αλλά όταν κάποιες χρονιές υπήρχαν δυσκολίες στην πώλησή της στο εξωτερικό, ξεσπούσε οικονομική κρίση (σταφιδική κρίση)

ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ : Η Ελλάδα εξήγε σταφίδες, λάδι κι άλλα αγροτικά προϊόντα, ενώ εισήγε δημητριακά, υφάσματα, νήματα και από τα τέλη του αιώνα άνθρακα, ξυλεία και μηχανήματα.

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ : Βοήθησε πάρα πολύ στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Κυρίως η Πάτρα, η Σύρος και από τα τέλη του αιώνα, ο Πειραιάς ήταν τα μεγάλα εμπορικά και ναυτιλιακά κέντρα της χώρας.

ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ : Το 1841 ιδρύθηκε η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας με πρωτοβουλία του κράτους κι άρχισε να δίνει δάνεια και να κόβει χαρτονομίσματα. Ως τότε, όσοι ήθελαν χρήματα κατέφευγαν σε ιδιωτικό δανεισμό.

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ : Αναπτύχθηκε με πολύ αργούς ρυθμούς εξαιτίας :                                                    1) της μικρής αγοράς                                                                                                                                 2) της έλλειψης πρώτων υλών και καυσίμων                                                                                           3) της έλλειψης εργατών και                                                                                                                    4) των φθηνών εισαγόμενων βιομηχανικών προϊόντων.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ : Υπήρξε καθοριστικός ο ρόλος του κράτους στην οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας τον 19^ο αιώνα, ειδικά στα χρόνια του Τρικούπη με τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας και τις επενδύσεις σε έργα υποδομής.

ΤΟ ΕΞΩΕΛΛΑΔΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ : Μετά το 1873 οι πλούσιοι Έλληνες του εξωτερικού λόγω της οικονομικής κρίσης στράφηκαν προς την επένδυση των κεφαλαίων τους στην Ελλάδα. Ιδιαίτερα βοήθησε η πολιτική του Τρικούπη πάνω σε αυτό το ζήτημα.

ΓΕΝΙΚΑ : Η Ελλάδα τον 19^ο αιώνα αναπτύχθηκε οικονομικά πιο αργά απ’ ότι η υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά πιο γρήγορα από τις άλλες χώρες των Βαλκανίων και της ανατολικής Μεσογείου.

 Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Στην Ελληνική κοινωνία συνέβησαν αργές, αλλά σταθερές μεταβολές. Βαθμιαία οδηγήθηκε στην αστικοποίηση (ενίσχυση των αστικών στρωμάτων)

ΟΙ ΑΓΡΟΤΕΣ : Ήταν η μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού. Οι πιο πολλοί ήταν μικροϊδιοκτήτες που εργάζονταν μαζί με τις οικογένειές τους και σπάνια προσλάμβαναν εργάτες. Ειδική κατηγορία ήταν οι κολίγοι της Θεσσαλίας, που εργάζονταν και ζούσαν χειρότερα απ’  ότι με τους Τούρκους, καθώς οι Έλληνες τσιφλικάδες μπορούσαν να τους διώξουν όποτε ήθελαν από τη γη τους.

ΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΣΤΡΩΜΑΤΑ : Πρόκειται για επιχειρηματίες που ασχολήθηκαν με το εμπόριο, εφοπλιστές, τραπεζίτες, βιομήχανους και δημοσίους υπαλλήλους. Όλοι αυτοί ενίσχυσαν την παρουσία τους κατά τον 19^ο αιώνα.

ΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ : Εμφανίστηκαν στην ελληνική κοινωνία αργά, λόγω της καθυστερημένης εκβιομηχάνισης. Πολλοί ήταν γυναίκες και παιδιά. Ζούσαν σε άθλιες συνθήκες.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ :

1)      Μετανάστευση : Εντάθηκε τον 19^ο αιώνα. Πολλοί Έλληνες έφυγαν στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού (ειδικά την Αίγυπτο). Στα τέλη του αιώνα η σταφιδική κρίση και η ανάγκη των Η.Π.Α. για φθηνά εργατικά χέρια, οδήγησε πολλούς στο να μεταναστεύσουν από την Πελοπόννησο στην Αμερική.

2)      Οι αγώνες των κολίγων της Θεσσαλίας  : Στο Κιλελέρ το 1910 συγκρούστηκαν με το κράτος. Μετά από κάποια χρόνια έγινε διανομή των τσιφλικιών.

3)      Το εργατικό κίνημα : Στη δεκαετία του 1870 έγιναν οι πρώτες απεργίες και κυκλοφόρησαν εφημερίδες και έντυπα με τα αιτήματα των εργατών. Οι σοσιαλιστικές ιδέες άρχισαν να διαδίδονται. Το 1891 γιορτάστηκε για 1^η φορά η εργατική Πρωτομαγιά στο Παναθηναϊκό Στάδιο.

4)      Το γυναικείο ζήτημα : Τέθηκε το αίτημα για εκπαίδευση και των γυναικών.

Επιμέλεια : Νίκος Μελιγκώνης