|
 |
| Η κατάρρευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού (τέλη 13ου αι. π.Χ.) οδήγησε σε παρακμή τις κοινωνίες και τις τέχνες του Αιγαίου. Μαζί με τη γραφή, χάθηκαν για πολλούς αιώνες η μνημειακή αρχιτεκτονική, η ζωγραφική, η σφραγιδογλυφία, η ελεφαντουργία και οι πιο προηγμένες τεχνικές κατεργασίας του μετάλλου και του λίθου. Κάποιες αναλαμπές παρατηρούνται κατά τον 12ο αι. π.Χ., αλλά για τα επόμενους τέσσερις αιώνες (11ος-8ος αι. π.Χ.) η καλλιτεχνική έκφραση θα περιοριστεί στην παραγωγή μικρών ειδωλίων, μετάλλινων αγγείων και μικρής ποσότητας χάλκινων – ή σπανιότερα χρυσών – κοσμημάτων. Μόνο η αγγειοπλαστική δεν επηρεάζεται από τη γενικότερη ύφεση. Αλλά πλέον τα αγγεία διακοσμούνται με απλά γεωμετρικά μοτίβα - γεγονός που ευθύνεται για την ονομασία "Γεωμετρική περίοδος". |
|
|
|
Η Γεωμετρική τέχνη είναι γνωστή κυρίως από ανασκαφές νεκροταφείων και λιγότερο από ιερά και οικισμούς. Η θρησκευτική λατρεία και οι ταφικές τελετές είχαν κεντρική θέση στη ζωή των Ελλήνων της Γεωμετρικής περιόδου, και τα περισσότερα τέχνεργα της εποχής είχαν λατρευτική ή ταφική χρήση. Το γεγονός αυτό εξηγεί εν μέρει το συντηρητισμό που παρατηρείται για πολλούς αιώνες στην εξέλιξη της τέχνης. Η αποστολή του τεχνίτη της Γεωμετρικής περιόδου ήταν να αναπαράγει με ακρίβεια τις φόρμες και τα μοτίβα που είχε καθαγιάσει η παράδοση και όχι να πρωτοτυπήσει με νέες τεχνικές ή μεθόδους. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, δεν είναι περίεργο που, με ελάχιστες εξαιρέσεις, η παραστατική απεικόνιση αγνοήθηκε επιδεικτικά μέχρι τα μέσα του 9ου αι. π.Χ..
Όταν τελικά οι εικονιστικές σκηνές κάνουν την εμφάνισή τους γύρω στο 850 π।Χ. - πιθανότατα ως αποτέλεσμα των αυξημένων επαφών με την τέχνη των προηγμένων πολιτισμών της Εγγύς Ανατολής – αποδίδουν τις μορφές με εντελώς σχηματικό τρόπο και έχουν μια αίσθηση προοπτικής που φαντάζει ξένη ή και πρωτόγονη στα μάτια του σύγχρονου θεατή. Ωστόσο, οι απεικονίσεις αυτές αποτελούν τις πρώτες απόπειρες ρεαλιστικής αναπαράστασης στην αρχαία ελληνική τέχνη και θα αποτελέσουν τη βάση για την μετέπειτα εξέλιξή της.
πηγή : Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
|
| Οι περισσότερες προσπάθειες ανασύνθεσης της ελληνικής κοινωνίας των Σκοτεινών χρόνων βασίστηκαν κυρίως στον Όμηρο και εν μέρει στον Ησίοδο. Ωστόσο, η κοινωνία που παρουσιάζεται στα ομηρικά έπη κατά πάσα πιθανότητα είναι ένας συγκερασμός πολύ διαφορετικών, ακόμα και στην περίπτωση που ήταν σύγχρονες, κοινωνικών μορφών και η χρονολόγησή τους έχει αποτελέσει αντικείμενο ευρείας συζήτησης. Τα δύο έπη υποτίθεται ότι αναφέρονται σε γεγονότα της Μυκηναϊκής εποχής, πριν δηλαδή από τα τέλη του 12ου αιώνα π.Χ. Ωστόσο, από τη λεπτομερή τους μελέτη οι ειδικοί του 20ού αιώνα έχουν καταλήξει σε διαφορετικά συμπεράσματα. Τα ίδια τα ποιήματα, που συντέθηκαν από τα μέσα του 8ου ως τα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., πηγάζουν από την προφορική επική παράδοση. Τα έπη δεν πρέπει να σχετίζονται ούτε με τα δεδομένα της Μυκηναϊκής εποχής, όπως αυτά διαμορφώνονται από τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα κείμενα της Γραμμικής B', ούτε και με την κοινωνία της Αρχαϊκής περιόδου. Αντίθετα, μάλλον αναφέρονται στις συνθήκες που επικρατούσαν στους Ύστερους Σκοτεινούς χρόνους. Τα έπη φαίνεται να αντανακλούν την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής αυτής, και συγκεκριμένα εστιάζουν στον κόσμο των ευγενών, τον τρόπο ζωής και τις αντιλήψεις τους. Στα έργα του Ησιόδου, και ιδιαίτερα στο Έργα και Hμέραι, δίνονται πληροφορίες για τη ζωή των χωρικών στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. |
|
|  Λόγω της ασάφειας των παραπάνω πηγών τα στοιχεία τα οποία επιτρέπουν την προσέγγιση των Σκοτεινών χρόνων βασίζονται κυρίως στην ερμηνεία των αρχαιολογικών δεδομένων, όπως στην ανάλυση και μελέτη σπάνιων κτηρίων, ταφικών εθίμων και καλλιτεχνικών επιτευγμάτων. Η αρχαιολογία παρέχει πλουσιότερες, πιο ενημερωτικές, αν και κάποτε περισσότερο ασαφείς, μαρτυρίες από ό,τι οι γραπτές πηγές. Στο μέτρο που η αρχαιολογική πληροφόρηση είναι ελλιπής είναι δυνατόν να ανατρέξει κανείς σε εθνογραφικές συγκρίσεις. Έχει γίνει εξάλλου προσπάθεια να προσδιοριστεί η ομηρική κοινωνία με τη βοήθεια εθνογραφικών παραλλήλων. Η εκδοχή μίας κοινωνίας "μεγάλων ανδρών" στη διάρκεια των Σκοτεινών χρόνων -ο όρος προέρχεται από τις παρατηρήσεις ανθρωπολόγων για αρχαϊκές κοινωνίες στη σύγχρονη Bιρμανία και τη Mελανησία και αναφέρεται στην κυρίαρχη θέση των λίγων ισχυρών- θα μπορούσε να ταιριάξει με τα αρχαιολογικά δεδομένα, στη βάση της αστάθειας και του ανταγωνισμού μεταξύ των αρχηγών διάφορων ομάδων. |
|  Μερικές πτυχές της ομηρικής κοινωνίας είναι συνυφασμένες με την ιδέα μίας κοινωνίας των Πρώιμων Σκοτεινών χρόνων όπου κυριαρχούν οι "μεγάλοι άνδρες"। Πρόκειται για μία κοινωνία τοπική, μικρής κλίμακας, πατριαρχική και αγροτική, που τη χαρακτηρίζει ο ανταγωνισμός μεταξύ μεμονωμένων ανθρώπων και ομάδων για την τιμή και την καταξίωση. H τιμή αποκτιόταν μέσω της ανδρείας στη μάχη και της παράθεσης πλουσιοπάροχων γιορτών σε συνδυασμό με τη διαπραγματευτική τους ικανότητα. Υπήρχε ένας έντονος διαχωρισμός μεταξύ της τάξης των αριστοκρατών και του κοινού λαού. Aυτή η εικόνα είναι σύμφωνη με τα αρχαιολογικά δεδομένα, κυρίως τον πλούτο των κτερισμάτων σε ορισμένους τάφους, τουλάχιστον για μερικές περιοχές της Ελλάδας τον 11ο και 10ο αιώνα π.Χ. Στους Πρώιμους Σκοτεινούς χρόνους ήταν συνηθισμένες οι κοινωνίες των "μεγάλων ανδρών", οι οποίες φαίνεται να σχετίζονταν με έναν αριθμό μη σταθερών εγκαταστάσεων. Αυτές οι κοινωνίες, ωστόσο, παύουν να αποτελούν τον κανόνα και χάνουν τη σπουδαιότητά τους μετά το 10ο αιώνα π.Χ. Είναι δύσκολο να συσχετισθούν με τα δεδομένα από μεγαλύτερες και πιο σταθερές κοινότητες, όπως της Aθήνας, του 'Aργους και της Kνωσού.
Ο πολιτισμός της Γεωμετρικής περιόδου φέρει έκδηλα τα ίδια γενικά χαρακτηριστικά με άλλες εκφάνσεις της εποχής, όπως την κοινωνία και την οικονομία, με τις οποίες είναι άλλωστε αλληλένδετος। Στο ξεκίνημά του έφερε έντονα τα σημάδια της μυκηναϊκής παράδοσης, ενώ η ακόλουθη περίοδος των Σκοτεινών Xρόνων άφησε ελάχιστα ορατά κατάλοιπα, για να μπορούμε να μιλήσουμε και για αυτή με κάποια βεβαιότητα. Στους γεωμετρικούς χρόνους οι τέχνες γνώρισαν μία σχετική άνθιση, ιδιαίτερα η κεραμική, στην οποία οι νεωτερισμοί είναι περισσότεροι και ευδιάγνωστοι. H λογοτεχνία της εποχής υπήρξε κυρίως προφορική, αλλά το έπος αποκρυσταλλώθηκε προς τα τέλη της περιόδου χάρις στην επανάκτηση της γραφής. Στη θρησκεία συνταιριάστηκε η μυκηναϊκή παρακαταθήκη με νέα στοιχεία, τα οποία οφείλονταν τόσο στην έλευση νέων φύλων όσο και στην επαφή με την Aνατολή.
πηγή : Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
Πρωτογεωμετρικός ρυθμός 11ος αι. - 900 π.Χ.
|
Στα τέλη του 11ου αι. π.Χ. δύει ο μυκηναϊκός πολιτισμός. Τα λαμπρά ανάκτορα, τα κυκλώπεια τείχη, η γραφή, η πολυτέλεια αποτελούν πια παρελθόν. Αγγεία φυσικά εξακολουθούν να παράγονται, για να καλύψουν τις ασταμάτητες ανάγκες της καθημερινής ζωής.
Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του πρωτογεωμετρικού ρυθμού είναι τα εξής:
-
Τα αγγεία πλάθονται σε ταχύστροφο τροχό, όπως φαίνεται από τις σωστότερες αναλογίες.
-
Η διακόσμηση στηρίζεται στη δομή των αγγείων· οι αγγειογράφοι εκμεταλλεύονται το μέγεθος του κάθε μέρους του αγγείου και ζωγραφίζουν ανάλογου μεγέθους και σχήματος αντικείμενα.
-
Στο τέλος της περιόδου βάφεται μαύρη όλο και μεγαλύτερη επιφάνεια του αγγείου.
-
Τα διακοσμητικά θέματα είναι περιορισμένα: οφιοειδείς γραμμές, τεθλασμένες γραμμές, τρίγωνα και κυρίως ομόκεντροι κύκλοι οι οποίοι σχεδιάζονταν με πολλά πινέλα που ήταν εφαρμοσμένα στο διαβήτη.
Τα σημαντικότερα εργαστήρια ήταν της Αττικής, στο Λευκαντί της Εύβοιας, στη Μαρμάριανη της Θεσσαλίας, στη Μακεδονία, στην Κρήτη και τέλος στις αποικίες στα παράλια της Μικράς Ασίας, μετά τον α' αποικισμό.
|
| Σκύφος |
| Αμφορέας 1000 - 1050 π.Χ. |
| Πυξίδα 10ος - 9ος αι. π.Χ. |
| Αμφορέας 1150 π.Χ. |
| Κρατήρας 1025 π.Χ. |
| Αμφορέας 1100 π.Χ. |
|
Γεωμετρικός ρυθμός 900 π.Χ. - 700 π.Χ.
|
Ο Γεωμετρικός ρυθμός, θα διαρκέσει περίπου διακόσια χρόνια, από το 900 ως το 700 π.Χ. Ο όρος γεωμετρικός δόθηκε, γιατί τα αγγεία διακοσμούνται με γεωμετρικά μοτίβα π.χ. τρίγωνα, ρόμβοι, μαίανδροι. Ακόμη και οι μορφές αποδίδονται με γεωμετρικό τρόπο, έτσι ώστε το ανθρώπινο σώμα μοιάζει με τρίγωνο. Ο αγγειογράφος ζωγραφίζει σύμφωνα με την παράδοση, αυτό που ξέρει κι όχι αυτό που βλέπει. Το χρώμα που χρησιμοποιείται είναι το μαύρο. Γεωμετρική όμως είναι και η μορφή των αγγείων, δηλαδή χαρακτηρίζονται "από σαφή και ισορροπημένη άρθρωση των επιμέρους τμημάτων τους, ενώ την ενότητά τους εξασφαλίζει, αρκετές φορές, ένας τονισμένος κάθετος άξονας". 1
Ο Γεωμετρικός ρυθμός χωρίζεται σε τρεις κυρίως περιόδους: |
α. Σε πρώιμο, από το 900 ως το 850 π.Χ. περίπου.
Την περίοδο αυτή αρχίζει η χρήση του διαβήτη να υποβαθμίζεται όλο και περισσότερο και οι κύκλοι αντικαθίστανται από μαιάνδρους, ζικ-ζακ και καμπύλες. Καμιά φορά χρησιμοποιούνται και ζωικές μορφές, όπως ίπποι. Συνήθως το αγγείο βάφεται με μαύρο χρώμα (γάνωμα) και μένει στο χρώμα του πηλού το σημείο εκείνο που θα δεχθεί τη διακόσμηση. |
| Αμφορέας με λαβές στην κοιλιά, 850 π.Χ. |
|
β. Σε μέσο, από το 850 ως το 760 π.Χ.
Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η διαίρεση του αγγείου σε πολλές ζώνες. Για τη διακόσμηση χρησιμοποιούνται παράλληλες γραμμές και περισσότερα γεωμετρικά σχήματα όπως άγκιστρα, τρίγωνα, ρόμβοι, χωρίς φυσικά να πάψουν να χρησιμοποιούνται οι μαίανδροι. Οι ομόκεντροι κύκλοι, όταν υπάρχουν, εντάσσονται μέσα σε διακοσμητικές ζώνες. Συναντάμε αρκετά συχνά ζώα ή ανθρώπους. Τα νέα σχήματα είναι ο κρατήρας που στηρίζεται σε ψηλό κωνικό πόδι και η πεπλατυσμένη πυξίδα, που η λαβή του καλύμματός της έχει τη μορφή αλόγων. |
| Αττική πυξίδα |
| Αττική πυξίδα |
| Αττική πυξίδα με τέσσερα άλογα |
|
γ. σε ύστερο, από το 760 ως το 700 π.Χ.
Σιγά σιγά αρχίζουν να υποχωρούν τα διάφορα γεωμετρικά μοτίβα και το μεγαλύτερο μέρος του αγγείου καταλαμβάνουν οι διάφορες εικονιστικές παραστάσεις. Μάλιστα οι παραστάσεις αυτές εκτείνονται σε περισσότερες από μια ζώνες. Το πιο συνηθισμένο θέμα είναι η εκφορά και η πρόθεση. Τα αγγεία με θέμα την εκφορά και την πρόθεση χρησιμοποιούνται ως ταφικά αγγεία, σήματα, στους τάφους. (Δες παρακάτω, στα παραδείγματα, τον αμφορέα του ζωγράφου του Διπύλου ή τον κρατήρα του ζωγράφου του Hirschfeld). Το μέγεθός τους είναι μεγάλο, ξεπερνούν σε ορισμένες περιπτώσεις το 1,5 μ. Άλλα θέματα είναι τα ζώα, οι σκηνές μάχης, οι πολεμιστές. Τα νέα γεωμετρικά μοτίβα που χρησιμοποιούνται είναι ο διπλός ή τριπλός μαίανδρος, οι πολλαπλοί ρόμβοι, οι σειρές από φακοειδή φύλλα.
Οι γυναίκες αποδίδονται ντυμένες και με στήθος από δύο μικρές γραμμές, αντίθετα οι άνδρες παρουσιάζονται γυμνοί με ξίφος και εγχειρίδιο στη μέση ή με δόρατα και φορούν κράνος που αποδίδεται με μια καμπύλη γραμμή η οποία θυμίζει λοφίο. |
| Κρατήρας από τη Θήβα |
| Αττικός αμφορέας του ζωγράφου του Διπύλου |
| Αττικός κρατήρας του ζωγράφου του Hirschfeld |
| Αττικός κρατήρας του εργαστηρίου του ζωγράφου Hirschfeld |
| Οι παραπάνω χρονολογίες και τα χαρακτηριστικά κάθε περιόδου στηρίζονται κυρίως στην εξέλιξη της κεραμικής στην Αττική. Στην υπόλοιπη Ελλάδα οι εξελίξεις και στην κατασκευή των αγγείων και στη διακόσμηση διαφοροποιούνται. Σε γενικές όμως γραμμές τα κύρια χαρακτηριστικά του γεωμετρικού ρυθμού είναι τα εξής: |
1. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία από γεωμετρικά σχέδια τα οποία γεμίζουν την επιφάνεια του αγγείου.
2. Συνεχίζεται η χρήση του διαβήτη, αλλά με το πέρασμα των χρόνων η σημασία του υποβαθμίζεται.
3. Η διακόσμηση απλώνεται σε ζωφόρους, οι οποίες υποδιαιρούνται συχνά με κατακόρυφες ταινίες και "μετόπες" που με τη σειρά τους μπορεί να διακρίνονται σε οριζόντια διαμήκη τμήματα.
4. Στα τέλη της γεωμετρικής αρχίζουν να χρησιμοποιούνται εικονιστικές παραστάσεις.
Θα μπορούσε κανείς να πει ότι κατά τη γεωμετρική περίοδο το αγγείο γίνεται το πεδίο στο οποίο εφαρμόζονται με μαθηματική ακρίβεια ένα τεράστιο πλήθος γεωμετρικών σχημάτων οργανωμένα με απίστευτη φαντασία. |
|
|
|
|
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου