Οι Ομηρικές Τεχνικές (αναλυτικά και με παραδείγματα από την ύλη)

ΟΜΗΡΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ (Αναλυτικά και με παραδείγματα από την ύλη)

Τεχνική in medias res

Ο ποιητής δικαιολογεί την τεχνική αυτή, λέγοντας ότι η Μούσα διαλέγει από πού θα αρχίσει η αφήγηση (α 12-13). Η τεχνική in medias res φανερώνει ότι κεντρικό θέμα της Οδύσσειας δεν είναι οι περιπέτειες του Οδυσσέα, αλλά ο νόστος του.

Ανάδρομη αφήγηση (flash-back)

ΕΝΟΤΗΤΑ 7 : Ο Ερμής αναφέρεται στα βάσανα που έχει περάσει ο Οδυσσέας (ε 117-124). Η Καλυψώ μάς μεταφέρει 10 χρόνια πριν, όταν ο Οδυσσέας έφθασε στο νησί της (ε 145-150)

ΕΝΟΤΗΤΑ 9 : Ο Οδυσσέας θυμάται τα λόγια της Καλυψώς (ε 330-332. Ο Οδυσσέας φέρνει στον νου του τον Τρωικό Πόλεμο (ε 336-345).

ΕΝΟΤΗΤΑ 14 : Ο Όμηρος είχε ξεκινήσει την αφήγηση της Οδύσσειας από τη μέση (in medias res), μετά από υπόδειξη της Μούσας. Από τη ραψωδία ι ως τη ραψωδία μ, ο Οδυσσέας αφηγείται τις περιπέτειές του από τη στιγμή που έφυγε από την Τροία ως τη στιγμή που έφτασε στο νησί της Καλυψώς.

Συστολή του χρόνου (Επιτάχυνση)

ΕΝΟΤΗΤΑ 8 : ο Όμηρος αφηγείται τα γεγονότα 22 ημερών μέσα σε 146 στίχους. Για παράδειγμα, το δείπνο συνοψίζεται σε ένα μόνο στίχο (ε 220), οι τρεις από τις τέσσερις μέρες κατασκευής της σχεδίας σε ένα στίχο (ε 289) και το ταξίδι του Οδυσσέα που κράτησε 17 μέρες πάλι συνοψίζεται σε ένα στίχο (ε 306)

Διαστολή του χρόνου (Επιβράδυνση)

ΕΝΟΤΗΤΑ 27 : Η δυσπιστία της Πηνελόπης (ψ 93-94, 122-128, 199-201) και η προτεραιότητα που δίνει ο Οδυσσέας στο σχέδιο για την αντιμετώπιση των συγγενών των μνηστήρων (ψ 130-135) επιβραδύνουν την αναγνώριση του ήρωα από τη σύζυγό του.

Σχήμα κύκλου

Μούσα (α 1) - θεά, κόρη του Δία (α 12). Με αυτόν τον τρόπο τονίζεται η επίκληση στη Μούσα, που είναι πηγή έμπνευσης του επικού ποιητή.

Προοικονομία

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 : Κι όταν με του καιρού...πια με τους δικούς του (α 20-23): Προοικονομείται εδώ η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη και το πρόβλημα που αντιμετώπισε με τους μνηστήρες.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 : Ο Ποσειδώνας βρίσκεται στους Αιθίοπες (α 26-29) : Προοικονομείται η ευνοϊκή απόφαση των θεών για το νόστο του Οδυσσέα. Η αναφορά στο πάθημα του Αίγισθου (α 40-48, α 53-55) προοικονομεί την τιμωρία των μνηστήρων. Η αντιπαράθεση από την Αθηνά των διαφορετικών περιπτώσεων Οδυσσέα-Αίγισθου προοικονομεί την διαφορετική αντιμετώπιση από τους θεούς της περίπτωσης του Οδυσσέα. Η απόφαση του Δία (α 89-90) προοικονομεί το νόστο του Οδυσσέα. Το σχέδιο της Αθηνάς (α 97-108) προικονομεί το ταξίδι της Αθηνάς στην Ιθάκη και του Ερμή στην Ωγυγία.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3 : Η Αθηνά αναχωρεί από τον Όλυμπο μαζί με το δόρυ της προοικονομεί τη μνηστηροφονία (α 112-113, 143). Το όραμα του Τηλέμαχου προοικονομεί την επιστροφή του Οδυσσέα και την τιμωρία των μνηστήρων (α 129-132)

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : Οι πόθοι του Τηλέμαχου (α 181-183) προοικονομούν την επιστροφή του Οδυσσέα. Η μαντεία της Αθηνάς-Μέντη (α 217-228) προοικονομεί την επιστροφή του Οδυσσέα. Η ευχή της Αθηνάς-Μέντη (α 294) προοικονομεί την επιστροφή του Οδυσσέα. Το σχέδιο δράσης της Αθηνάς (α 300-330) προοικονομεί τις επόμενες κινήσεις του Τηλέμαχου. Το γεγονός ότι ο Τηλέμαχος αντιλήφθηκε τη θεϊκή φύση του ξένου και το ότι έχει πλέον πάρει θάρρος (α 360) προοικονομεί τη μεταστροφή στη συμπεριφορά του.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 : έχουμε στους στίχους α 423-424 όταν ο Τηλέμαχος προειδοποιεί τους μνηστήρες πως κάποια μέρα θα τιμωρηθούν για την υβριστική συμπεριφορά τους από τον Δία και θα βρουν τον θάνατο μέσα στο παλάτι.

ΕΝΟΤΗΤΑ 7 : Προαναγγέλλονται η μνηστηροφονία (ε 28), η προστασία της Αθηνάς προς τον Τηλέμαχο (ε 29-32), η επιστροφή του Οδυσσέα και τα βάσανά του κατά την επιστροφή (ε 36-49, 127-129, 155-156, 161)

ΕΝΟΤΗΤΑ 8 : Προαναγγέλλονται οι νέες συμφορές του Οδυσσέα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού προς την Ιθάκη (ε 227), η επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα (ε 228,243), η άφιξη του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων (ε 308-310)

ΕΝΟΤΗΤΑ 9 : Προοικονομείται στην ενότητά μας η επίσκεψη του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων καθώς και τα δεινά του νόστου (ε 318-319, 330-332, 375, 416)

ΕΝΟΤΗΤΑ 11 : Η προαναγγελία της συνάντησης Ναυσικάς και Οδυσσέα και της σωτηρίας του ήρωα από τους Φαίακες (ζ 142-144). Η προοικονομία των δυσκολιών που θα αντιμετωπίσει ο Οδυσσέας στην Ιθάκη (ζ 213)

ΕΝΟΤΗΤΑ 14 : Α) ι 253-254 : Ο Οδυσσέας λέει ότι θα ήταν συμφερότερο να άκουγε τους συντρόφους του και να έφευγαν από τη σπηλιά. Έτσι προετοιμαζόμαστε να ακούσουμε τις περιπέτειες που θα ακολουθήσουν μόλις εμφανιστεί ο Κύκλωπας. Β) ι 300-304 : η αλαζονική στάση του Πολύφημου (ΥΒΡΙΣ) προαναγγέλλει την τιμωρία του (ΤΙΣΙΣ)  Γ) ι 503-506 : τα λόγια του Κύκλωπα προοικονομούν τα βάσανα που θα περάσει ο Οδυσσέας.

ΕΝΟΤΗΤΑ 15 : Α) ι 582-584 : η ύβρις του Οδυσσέα προοικονομεί τις μετέπειτα συμφορές του. Β) ι 587-597 : προοικονομούνται τα βάσανα του Οδυσσέα. (η δέηση του Πολύφημου στον πατέρα του, ο οποίος την εισακούει) Γ) ι 615-618 : επίσης προαναγγέλλονται τα βάσανα του ήρωα. (ο Δίας δείχνει τον θυμό του για τον Οδυσσέα και δεν δέχεται την θυσία του)

ΕΝΟΤΗΤΑ 22 : Α) π 185-186 : η Αθηνά δίνει εντολή στον Οδυσσέα να αποκαλύψει στον γιο του την ταυτότητά του  : προικονομείται η αναγνώριση. Β) π 187-188, 260, 307-308 : προοικονομείται η μνηστηροφονία και η συνεργασία πατέρα και γιου. Γ) π 188-190 : η θεά Αθηνά θα είναι παρούσα στη μνηστηροφονία : προοικονομείται το επιτυχές αποτέλεσμα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 27 : Α)Το σχέδιο του Οδυσσέα για την αντιμετώπιση της αντεκδίκησης των συγγενών των μνηστήρων προοικονομεί τη σύγκρουση με αυτούς. Β) Η προθυμία του Οδυσσέα να υποβληθεί στη δοκιμασία της Πηνελόπης (ψ 132-135), η παρέμβαση της Αθηνάς που χαρίζει στον Οδυσσέα νεότητα και ομορφιά (ψ 178-179), καθώς και η δοκιμασία στην οποία τελικά υποβάλλεται ο Οδυσσέας προετοιμάζουν τους ακροατές για την αναγνώριση.

Ανθρωπομορφισμός

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 : γιατί τον ήθελε δικό της (α 19), οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν (α 23), εκτός του Ποσειδώνα, αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του (α 24)

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 : Ο Ποσειδώνας ταξιδεύει και παίρνει μέρος σε θυσίες. Ταυτόχρονα ευχαριστιέται καθώς συμμετέχει σε αυτές (α 26-29), οι θεοί κάνουν συμβούλιο (α 31-32), υπάρχουν συγγενικές σχέσεις μεταξύ των θεών και ιεραρχία (α 53,61,74, 97-99), η Αθηνά συμπαθεί τον Οδυσσέα (α 56), η Καλυψώ είναι ερωτευμένη με τον Οδυσσέα (α 64-66), ο Ποσειδώνας είναι οργισμένος με τον Οδυσσέα (α 79-81)

ΕΝΟΤΗΤΑ 3 : Η Αθηνά δένει στα πόδια της σανδάλια και ταξιδεύει προς την Ιθάκη (α 109), η Αθηνά κρατάει οπλισμό (κοντάρι) (α 112-114), η Αθηνά στέκεται έξω από την πόρτα του ανακτόρου της Ιθάκης (α 115-117), η Αθηνά τρώει και πίνει όπως όλοι οι άνθρωποι (α 139-140, 157-161)

ΕΝΟΤΗΤΑ 7 : Η Αυγή έχει σύζυγο θνητό (ε 1-3). Το συμβούλιο των θεών (ε 3-24). Οι θεοί έχουν συγγενικές σχέσεις μεταξύ τους. Η Αθηνά νοιάζεται για τον Οδυσσέα. Η Καλυψώ είναι ερωτευμένη με τον Οδυσσέα. Η Καλυψώ στεναχωριέται, οργίζεται, αλλά τελικά υποτάσσεται στη βούληση του θεού-αφέντη.. Ο Ερμής θαυμάζει την ομορφιά του νησιού (ε 85). Οι θεοί ανταλλάσσουν επισκέψεις (ε 99,109). Η Καλυψώ είναι όμορφη, καλλίφωνη και ασχολείται με γυναικείες δουλειές (ε 70-71). Η Καλυψώ προσφέρει περιποιήσεις στον Ερμή σαν αυτές που προσφέρουν οι άνθρωποι όταν φιλοξενούν κάποιον επισκέπτη (ε 96-107). Οι θεοί νιώθουν συχνά ζήλια ο ένας για τον άλλο (ε 132-133, 144). Υπάρχει και στον κόσμο των θεών ιεραρχία.

ΕΝΟΤΗΤΑ 8 : Η Καλυψώ συμπεριφέρεται σαν θνητή : συνάπτει ερωτικές σχέσεις με έναν θνητό (ε 171,251), ορκίζεται (ε 202-204), είναι τρυφερή (ε 199-200), θυμώνει (ε 201-202), ζηλεύει (ε 230-233), γευματίζει (ε 215-220), βοηθά στην κατασκευή της σχεδίας (ε 272), έχει τη μορφή θνητής γυναίκας (ε 233)

ΕΝΟΤΗΤΑ 9 : Ο Ποσειδώνας θυμώνει με τους υπόλοιπους θεούς (ε 311-313).
Ο Ποσειδώνας διακατέχεται από εκδικητική μανία (ε 320-326, 346-366, 402-412). Ο Ποσειδώνας χαίρεται με τα βάσανα του Οδυσσέα (ε 415-418). Η Λευκοθέη λυπάται τον Οδυσσέα και τον ενθαρρύνει (ε 373-386)

ΕΝΟΤΗΤΑ 22 : Οι θεοί συχνά συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι. Στην ενότητά μας, η Αθηνά δηλώνει ότι αγαπά τις μάχες και ότι θα πάρει μέρος στη μνηστηροφονία (π 188-190, π 326-327).

Ενανθρώπιση

ΕΝΟΤΗΤΑ 3 : η Αθηνά γίνεται Μέντης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : η Αθηνά γίνεται Μέντης.

Επιφάνεια

ΕΝΟΤΗΤΑ 22 : Στους στίχους π 185-190, η Αθηνά εμφανίζεται στον Οδυσσέα, τον καλεί έξω από την καλύβα και τον προτρέπει να ομολογήσει στον Τηλέμαχο ότι είναι ο πατέρας του και να σχεδιάσουν μαζί τη μνηστηροφονία. 

Ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας ή ανθρωποκεντρισμός.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : Η πεποίθηση της Αθηνάς ότι ο Οδυσσέας θα τα καταφέρει χάρη στην ευστροφία του (α 226-228).

ΕΝΟΤΗΤΑ 8 : Ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του έπους φαίνεται ξεκάθαρα στην απάντηση του Οδυσσέα (ε 242-243), όπου απορρίπτει την πρόταση της Καλυψώς να γίνει αθάνατος ζώντας στην ουσία πάνω σε έναν επίγειο παράδεισο. Ο Οδυσσέας προτιμά να παραμείνει θνητός και δοκιμάσει κι άλλα μεγάλα βάσανα, ελπίζοντας ότι θα φτάσει στην αγαπημένη του πατρίδα. Η απόφασή του πάρθηκε ελεύθερα και υπεύθυνα, χωρίς μάλιστα να γνωρίζει ότι οι θεοί θα τον βοηθήσουν. Ο Οδυσσέας με αυτό τον τρόπο έμεινε σταθερός στα δύο του ιδανικά : την πατρίδα και την οικογένεια.

ΕΝΟΤΗΤΑ 9 : Ο Οδυσσέας στην ενότητά μας παλεύει με κινδύνους εσωτερικούς (διλήμματα) και εξωτερικούς (Ποσειδώνας, φυσικά φαινόμενα). Το ηθικό του κάμπτεται προσωρινά, αλλά βρίσκει τη δύναμη να παλέψει και να βγει τελικά νικητής. Η νικηφόρα έκβαση του αγώνα του επαληθεύει για άλλη μια φορά τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του έπους.

ΕΝΟΤΗΤΑ 14 : Η νίκη του έξυπνου, πολυμήχανου και θαρραλέου Οδυσσέα στην αναμέτρησή του με τον πελώριο και δυνατό Πολύφημο αναδεικνύει τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της Οδύσσειας και τονίζει το ότι ο άνθρωπος μπορεί να πετύχει τα πάντα στηριζόμενος στις πνευματικές και ψυχικές του ικανότητες.

Σχήμα Ύβρις – Νέμεσις – Τίσις

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 : οι σύντροφοι έσφαξαν τα βόδια του Ήλιου (ύβρις) κι έτσι οι θεοί οργίστηκαν (νέμεσις) και τους αφάνισαν (τίσις)

Ο Οδυσσέας τύφλωσε τον Πολύφημο (ύβρις), οργίστηκε ο Ποσειδώνας (νέμεσις) και ταλαιπωρεί τον Οδυσσέα (τίσις).

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 : ο Αίγισθος αν και προειδοποιήθηκε, δολοφόνησε τον Αγαμέμνονα (ύβρις), οι θεοί οργίστηκαν (νέμεσις) και ο Ορέστης πήρε εκδίκηση για τον πατέρα του σκοτώνοντας τόσο τον Αίγιστο, όσο και την Κλυταιμνήστρα (τίσις). 

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 : Στους στίχους α 423-424 διατυπώνεται η άποψη ότι οι θεοί οργίζονται με τους αλαζόνες και τους τιμωρούν για την υβριστική τους συμπεριφορά.

ΕΝΟΤΗΤΑ 14 : Η υβριστική συμπεριφορά του Πολύφημου, που είδαμε πιο πάνω (ύβρις) προκάλεσε την οργή των θεών και την τιμωρία του με την τύφλωσή του (νέμεσις, τίσις). Έτσι επιβεβαιώθηκε για άλλη μια φορά το σχήμα που υπάρχει συχνά στα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.

ΕΝΟΤΗΤΑ 15 : Ο Οδυσσέας συμπεριφέρεται αλαζονικά μετά την επιτυχία του σχεδίου του, καυχιέται για τις ικανότητές του (ι 560-563) και φθάνει στο σημείο να υποτιμά ακόμα και τον Ποσειδώνα (ι 582-584). Αυτή η υπεροπτική στάση του Οδυσσέα είναι η ΥΒΡΙΣ. Είναι φυσικό οι θεοί και ιδιαίτερα ο Ποσειδώνας να εξοργίστηκαν με τα λόγια του Οδυσσέα (ΝΕΜΕΣΙΣ). Έτσι η τιμωρία του ήρωα (η ΤΙΣΙΣ) θεωρείται αναπόφευκτη (ι 576-597, 615-618). Το ίδιο σχήμα επισημαίνεται και στους στίχους ι 532-534, όπου ο Οδυσσέας λέει ότι η τύφλωση του Πολύφημου (ΤΙΣΙΣ) ήταν αποτέλεσμα της οργής των θεών (ΝΕΜΕΣΙΣ) εξαιτίας της προσβλητικής συμπεριφοράς του και της άρνησής του να φιλοξενήσει τους ξένους (ΥΒΡΙΣ)

Κατά το εικός και αναγκαίον

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 : Είναι αναγκαίο να λείπει ο Ποσειδώνας από το συμβούλιο των θεών, προκειμένου να παρθεί ευνοϊκή απόφαση για τον Οδυσσέα (αναγκαίον) κι έτσι ο Όμηρος μας λέει ότι ο Ποσειδώνας βρισκόταν στη γη των Αιθιόπων για κάποιες θυσίες που έκαναν προς τιμήν του (εικός)

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 : Είναι ανάγκη να φανεί στο κείμενο η αλλαγή συμπεριφοράς του Τηλέμαχου μετά τη συνομιλία του με την Αθηνά-Μέντη (αναγκαίον). Ο Όμηρος πετυχαίνει να αναδείξει αυτή τη μεταστροφή με εύλογο τρόπο, εμφανίζοντας από τη μια μεριά την Πηνελόπη και δημιουργώντας το διάλογο Τηλέμαχου-μνηστήρων από την άλλη (εικός).

ΕΝΟΤΗΤΑ 9 : Πρέπει να ταλαιπωρηθεί ο Οδυσσέας, σύμφωνα με την απόφαση του Δία (αναγκαίον)....Εμφανίζεται ο Ποσειδώνας (εικός). Πρέπει να σωθεί ο Οδυσσέας (αναγκαίον).... Εμφανίζεται η Ινώ που θα βοηθήσει τον Οδυσσέα να σωθεί

ΕΝΟΤΗΤΑ 14 : Είναι αναγκαίο ο Οδυσσέας και οι σύντροφοι να βρουν ένα δόλιο τρόπο για να τυφλώσουν τον Κύκλωπα και να βγουν από τη σπηλιά. Μας φαίνεται λογικό το ότι είχαν μαζί τους κρασί για να το προσφέρουν ως αντίδωρο, σύμφωνα με την ομηρική φιλοξενία, κάτι που τελικά εξυπηρέτησε τα σχέδιά τους.

ΕΝΟΤΗΤΑ 27 : Είναι αναγκαίο η διήγηση των περιπετειών του Οδυσσέα προς την Πηνελόπη να είναι σύντομη, μιας και οι ακροατές έχουν ήδη ενημερωθεί αναλυτικά για όλες τις περιπέτειες. Μας φαίνεται λογικό (εικός) ότι η διήγηση κρατάει λίγο μιας και γίνεται στο τέλος μιας ιδιαίτερα εξαντλητικής για τον Οδυσσέα μέρας (είχε προηγηθεί η μνηστηροφονία)

Επική ειρωνεία

ΕΝΟΤΗΤΑ 3 : Ο Τηλέμαχος και οι μνηστήρες αγνοούν το ότι έχουν μπροστά τους την Αθηνά, κάτι όμως που εμείς το γνωρίζουμε (α 118 και μετά)

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 : Ο Τηλέμαχος αγνοεί το ότι συνομιλεί με την Αθηνά, ενώ εμείς το γνωρίζουμε. Την αποκαλεί "ξένο" (α 176, 237, 341). Ο Τηλέμαχος νομίζει ότι ο πατέρας του δε ζει (α 179-181), ενώ εμείς γνωρίζουμε ότι είναι ζωντανός.

ΕΝΟΤΗΤΑ 7 : ε70, 93-95 : Η Καλυψώ τραγουδάει χαρούμενη, ενώ ο Οδυσσέας θρηνεί. Δε γνωρίζουν οι ήρωες την είδηση που φέρνει ο Ερμής και που θα αντιστρέψει την συναισθηματική τους κατάσταση και ε100-102 : Η Καλυψώ δηλώνει πρόθυμη να ικανοποιήσει κάθε αίτημα του Ερμή, χωρίς να ξέρει ότι ο θεός θα της ζητήσει να αποχωριστεί τον αγαπημένο της Οδυσσέα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 8 : Εμείς γνωρίζουμε τα πάντα για την επίσκεψη του Ερμή στην Καλυψώ και την απόφαση των θεών για τον νόστο του Οδυσσέα, κάτι που αγνοεί ο ίδιος ο ήρωας, με αποτέλεσμα να θεωρεί αβέβαιο τον νόστο του (ε 186). Ο Οδυσσέας δυσπιστεί απέναντι στην Καλυψώ, ενώ εμείς γνωρίζουμε ότι η νεράιδα έχει δεσμευτεί στον Ερμή να τηρήσει την απόφαση των θεών (ε 190-194)

ΕΝΟΤΗΤΑ 9 : Ο Οδυσσέας νομίζει ότι ο Δίας και όχι ο Ποσειδώνας του έφερε τη συμφορά (ε 333-335). Ο Οδυσσέας νομίζει ότι θα πεθάνει κατά τη διάρκεια της τρικυμίας, ενώ εμείς ξέρουμε ότι θα σωθεί (ε 344-345). Ο Οδυσσέας νομίζει ότι η Λευκοθέη σκέφτεται το κακό του, ενώ εμείς γνωρίζουμε ότι έχει καλές προθέσεις (ε 393-394)

ΕΝΟΤΗΤΑ 14 : Α) ι 314-316 : Ο Οδυσσέας λέει στον Πολύφημο ότι το καράβι του έχει καταστραφεί και πως τάχα δεν έχει άλλους συντρόφους, ενώ εμείς ξέρουμε πως αυτό είναι ψέμα. Β) ι 393-396 : ο Πολύφημος πίνει με ευχαρίστηση το κρασί που του προσφέρει ο Οδυσσέας, ενώ εμείς γνωρίζουμε πως η προσφορά του κρασιού ήταν μέρος του σχεδίου της τύφλωσης του Κύκλωπα. Γ) ι 409-410 : Ο Οδυσσέας λέει στον Πολύφημο ότι ονομάζεται Ούτις, ενώ εμείς ξέρουμε ότι αυτό είναι ψέμα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 22 : Στο απόσπασμά μας, επική ειρωνεία έχουμε στους στίχους π 200 ("ξένε")  και π 216 ("δεν είσαι εσύ ο πατέρας μου"). Ο Τηλέμαχος αγνοεί στοιχεία που εμείς γνωρίζουμε.

ΕΝΟΤΗΤΑ 27 : Η Πηνελόπη είναι δύσπιστη απέναντι στον Οδυσσέα, παρά τα λεγόμενα της Ευρύκλειας, του Τηλέμαχου, αλλά και του ίδιου του συζύγου της. Εμείς βέβαια, γνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος που έχει απέναντί της είναι πράγματι ο Οδυσσέας.

Παρέκβαση

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 :  Η αναφορά στον Λαέρτη, που γίνεται για να δείξει ο Μέντης το πόσο φίλος ήταν με τον Οδυσσέα (α 207-211). Η περιγραφή του Οδυσσέα και η αναφορά στον Ορέστη (α 284-293 και 331-333). Και οι δύο παρεκβάσεις γίνονται για να λειτουργήσουν ως παραδείγματα προς μίμηση, τόσο ο Οδυσσέας, όσο και ο Ορέστης για τον Τηλέμαχο.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 : Έχουμε στους στίχους α 478-487, όταν ο ποιητής αναφέρεται στην Ευρύκλεια. Η παρέκβαση είναι ταυτόχρονα και επιβράδυνση (απαραίτητο δομικό στοιχείο κάθε έργου).

ΕΝΟΤΗΤΑ 15 : Στα λόγια του Πολύφημου στους στίχους ι 565-570 υπάρχει μια παρέκβαση, καθώς ο Κύκλωπας αναφέρεται στην προφητεία κάποιου μάντη, ο οποίος είχε προβλέψει την τύφλωση του Πολύφημου από κάποιον Οδυσσέα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 27 : Η διήγηση των περιπετειών του Οδυσσέα, ο «Μικρός Απόλογος» αποτελεί παρέκβαση στην εξέλιξη του μύθου.

Αναχρονισμός

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 :  ο Μέντης λέει πως είναι έμπορος και ταξιδεύει για να ανταλλάξει μέταλλα (α 201-204). Στη Μυκηναϊκή εποχή όμως, η χρήση σιδήρου θεωρείται αμφίβολη

Το μοτίβο του παραμυθιού

ΕΝΟΤΗΤΑ 9 : Η αναπάντεχη εμφάνιση της Λευκοθέης ως "από μηχανής θεού" και η αναφορά στο μαγικό μαγνάδι είναι στοιχεία που συναντάμε συχνά στα παραμύθια και τους λαϊκούς μύθους.

ΕΝΟΤΗΤΑ 14 : Η περιπέτεια του Οδυσσέα στο νησί των Κυκλώπων μοιάζει με παραμύθι γιατί :

Α) ο πρωταγωνιστής είναι ένα τέρας

Β) η σκηνή διαδραματίζεται σε ένα φανταστικό μέρος

Γ) συγκρούεται ο καλός (Οδυσσέας) με τον κακό (Πολύφημο)

Δ) νικητής βγαίνει ο καλός και αδύναμος, άρα υπάρχει αίσιο τέλος (happy end)

Εκτεταμένες παρομοιώσεις (ομηρικές)

ΕΝΟΤΗΤΑ 9 :
1η παρομοίωση : ε 362-364
Αναφορικό μέρος : πως ο χειμερινός...
Δεικτικό μέρος : έτσι και τη σχεδία...
Όροι : αγκάθια-σχεδία
Κοινό στοιχείο : το στροβίλισμα του ανέμου
2η παρομοίωση
Αναφορικό μέρος : πώς ο άνεμος...
Δεικτικό μέρος : έτσι σκορπίστηκαν...
Όροι : άχυρα θυμωνιάς-μαδέρια σχεδίας
Κοινό στοιχείο : το σκόρπισμα από τον σφοδρό άνεμο

ΕΝΟΤΗΤΑ 11 :

1^η παρομοίωση : ζ 163-169
Αναφορικό μέρος : 163-167 (το αγέρωχο λιοντάρι)
Δεικτικό μέρος : 168-169 (άγριος και περήφανος Οδυσσέας)
Όροι : το λιοντάρι -  Οδυσσέας

Κοινό στοιχείο : Και το λιοντάρι κι ο Οδυσσέας είναι άγριοι στην όψη και προκαλούν τρόμο.
2^η παρομοίωση : ζ 198-206
Αναφορικό μέρος : 198-204 (το πανέμορφο βλαστάρι της φοινικιάς στη Δήλο)
Δεικτικό μέρος : 205-206 (η ομορφιά της Ναυσικάς)

Όροι : η Ναυσικά και το βλαστάρι φοινικιάς
Κοινό στοιχείο : η ομορφιά που προκαλεί τον θαυμασμό του ανθρώπου

ΕΝΟΤΗΤΑ 22 :

Παρομοίωση : π 242-245
Αναφορικό μέρος : π 242-244 (το κλάμα των πουλιών που οι κυνηγοί τους αρπάζουν τα μικρά τους)
Δεικτικό μέρος : π 245 (έντονο και πικρό κλάμα του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου)

Όροι : το κλάμα πατέρα-γιού και πουλιού που οι κυνηγοί άρπαξαν τα μικρά του.
Κοινό στοιχείο : το δυνατό κλάμα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 26 :

Παρομοίωση : ωσάν τα ψάρια…ένας πάνω στον άλλο σωριασμένοι (χ 411-416)

Αναφορικό μέρος : ωσάν τα ψάρια…πια τα θανατώνει

Δεικτικό μέρος : όμοιοι με ψάρια… ένας πάνω στον άλλο σωριασμένοι

Όροι: τα ψάρια που σπαρταρούν πριν να πεθάνουν στη στεριά και οι μνηστήρες που είναι σωριασμένοι και πεθαίνουν στο πάτωμα

Κοινό στοιχείο : το πώς σπαρταρούν

Δομή ικετευτικού λόγου προς θνητούς

ΕΝΟΤΗΤΑ 11 : 1. Ικετευτική προσφώνηση (ζ 185)  2. Προσπάθεια να κερδίσει την εύνοια της Ναυσικάς με εκτενές εγκώμιο στην ομορφιά και στη χάρη της  και μακαρισμούς στους γονείς, τα αδέρφια και τον μέλλοντα σύζυγό της (ζ 186-206). 3. Σύντομη αναδρομή στα πάθη και τις περιπέτειες του παρελθόντος (ζ 207-210) 4.Αναφορά στην πρόσφατη περιπέτεια του ναυαγίου (ζ 211-214) 5. Παράκληση και υποβολή αιτήματος ικεσίας (ζ 215-220).  6. Ευχές (221-227)

ΕΝΟΤΗΤΑ 26 : Σε αυτή την ενότητα έχουμε την ικεσία του Φήμιου και του Μέδοντα προς τον Οδυσσέα και τον Τηλέμαχο. Υπήρχε ως προς την ικεσία συγκεκριμένο εθιμοτυπικό στην ομηρική εποχή : ο ικέτης έπρεπε να γονατίσει μπροστά στον ικετευόμενο και να ακουμπήσει με το ένα του χέρι το γόνατό του και με το άλλο το πηγούνι ή το γένι του. Αν στο εσωτερικό του σπιτιού του ικετευόμενου υπήρχε βωμός, τότε ο ικέτης μπορούσε να προσφύγει σε αυτόν και να αποκτήσει άσυλο, μιας και θεωρούταν πρόσωπο ιερό και σεβαστό και προστατευόταν από τον Ικέσιο Δία. Στο απόσπασμά μας βλέπουμε την ικεσία του Φήμιου που προσφεύγει στο βωμό του Δία (χ 350-380) και του Μέδοντα που αγκαλιάζει τα γόνατα του Τηλέμαχου (χ 384-416)

Τυπικό αναγνώρισης

ΕΝΟΤΗΤΑ 22 : 1. Πολύχρονη απουσία του αναγνωριζόμενου (Ο Οδυσσέας απουσίαζε πολλά χρόνια από την Ιθάκη). 2. Ο αναγνωριζόμενος είναι καλυμμένος (Ο Οδυσσέας, αρχικά, είναι μεταμορφωμένος σε γέρο ζητιάνο). 3. Απομόνωση των δύο αναγνωριστικών υποκειμένων (Ο Εύμαιος αποχωρεί από το καλύβι κι έτσι πατέρας και γιος μένουν μόνοι). 4. Αποκάλυψη (Ο Οδυσσέας αποκτά την κανονική του μορφή και ομολογεί την ταυτότητά του). 5. Δυσπιστία του αναγνωριστή, δοκιμασία και διαβεβαιώσεις του αναγνωριζόμενου (Ο Τηλέμαχος απορεί με την αλλαγή της μορφής του "ξένου" και δεν πείθεται ότι είναι ο πατέρας του. Ο Οδυσσέας αποκαλύπτει ότι η μεταμόρφωση είναι έργο της Αθηνάς). 6. Αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων (Ο Τηλέμαχος αναγνωρίζει τον πατέρα του και οι δύο αγκαλιάζονται και ξεσπούν σε δάκρυα συγκίνησης).

ΕΝΟΤΗΤΑ 27 : Όπως και στην περίπτωση της αναγνώρισης του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο, έτσι κι εδώ, εφαρμόζεται η τυπική διαδικασία που έχει τα εξής στάδια :

Α. ΑΠΟΥΣΙΑ (πολυετής απουσία Οδυσσέα)

Β. ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ (απομόνωση των δύο συζύγων)

Γ. ΣΥΓΚΑΛΥΨΗ (συγκάλυψη του Οδυσσέα, καθώς αρχικά έχει τη μορφή ζητιάνου)

Δ. ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ (αποκάλυψη της ταυτότητας από την Ευρύκλεια και τον Τηλέμαχο και αποκατάσταση της εξωτερικής εμφάνισης του Οδυσσέα)

Ε. ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ (δυσπιστία της Πηνελόπης)

Στ. ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ (δοκιμασία του Οδυσσέα με σημάδια που είναι μόνο στο ζευγάρι γνωστά π.χ. κλίνη)

Ζ. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ και ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ

Η αναγνώριση του Οδυσσέα από την Πηνελόπη γίνεται σε 3 στάδια :

1^ο στάδιο (ψ 89-111) : Αποκάλυψη από την Ευρύκλεια της ταυτότητας του Οδυσσέα – Δυσπιστία Πηνελόπης.

2^ο στάδιο (ψ 112-135) : Συγκάλυψη Οδυσσέα, καθώς είναι ακόμα μεταμορφωμένος σε ζητιάνο – Αποκάλυψη από τον Τηλέμαχο της ταυτότητας του Οδυσσέα – Δυσπιστία Πηνελόπης.

3^ο στάδιο (ψ 176-270) : Απομόνωση των δύο συζύγων – Αποκάλυψη Οδυσσέα με την αποκατάσταση της εξωτερικής του εμφάνισης – Δυσπιστία Πηνελόπης – Δοκιμασία με το συζυγικό κρεβάτι – Αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων.