Οδύσσεια : ΕΝΟΤΗΤΑ 27 (ψ 89-381)

27η ΕΝΟΤΗΤΑ ψ 89-381

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1. «Η Ευρύκλεια μαζί με την Πηνελόπη κατεβαίνουν στο μέγαρο» (89-111)

2. «Ανταλλαγή λόγων Τηλέμαχου-Πηνελόπης-Οδυσσέα» (112-135)

3. «Διάλογος Οδυσσέα-Πηνελόπης και αναγνώριση» (176-270)

4. «Διάλογος Οδυσσέα-Πηνελόπης για τα παθήματά τους» (335-381)

Η ΤΥΠΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ

Όπως και στην περίπτωση της αναγνώρισης του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο, έτσι κι εδώ, εφαρμόζεται η τυπική διαδικασία που έχει τα εξής στάδια :

Α. ΑΠΟΥΣΙΑ (πολυετής απουσία Οδυσσέα)

Β. ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ (απομόνωση των δύο συζύγων)

Γ. ΣΥΓΚΑΛΥΨΗ (συγκάλυψη του Οδυσσέα, καθώς αρχικά έχει τη μορφή ζητιάνου)

Δ. ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ (αποκάλυψη της ταυτότητας από την Ευρύκλεια και τον Τηλέμαχο και αποκατάσταση της εξωτερικής εμφάνισης του Οδυσσέα)

Ε. ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ (δυσπιστία της Πηνελόπης)

Στ. ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ (δοκιμασία του Οδυσσέα με σημάδια που είναι μόνο στο ζευγάρι γνωστά π.χ. κλίνη)

Ζ. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ και ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ

Η αναγνώριση του Οδυσσέα από την Πηνελόπη γίνεται σε 3 στάδια :

1^ο στάδιο (89-111) : Αποκάλυψη από την Ευρύκλεια της ταυτότητας του Οδυσσέα – Δυσπιστία Πηνελόπης.

2^ο στάδιο (112-135) : Συγκάλυψη Οδυσσέα, καθώς είναι ακόμα μεταμορφωμένος σε ζητιάνο – Αποκάλυψη από τον Τηλέμαχο της ταυτότητας του Οδυσσέα – Δυσπιστία Πηνελόπης.

3^ο στάδιο (176-270) : Απομόνωση των δύο συζύγων – Αποκάλυψη Οδυσσέα με την αποκατάσταση της εξωτερικής του εμφάνισης – Δυσπιστία Πηνελόπης – Δοκιμασία με το συζυγικό κρεβάτι – Αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων.

ΤΑ ΝΕΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥΣ

Μετά τη μνηστηροφονία ο Οδυσσέας αντιμετωπίζει ένα νέο μεγάλο πρόβλημα. Γνωρίζει ότι σύμφωνα με τους θεσμούς της κοινωνίας θα έπρεπε να αυτοεξοριστεί για να αποφύγει την αντεκδίκηση των συγγενών των μνηστήρων. Φυσικά όμως δεν έχει καμιά διάθεση να ξαναφύγει από την πατρίδα του τη στιγμή που μόλις νόστησε έπειτα από την εικοσαετή του περιπέτεια. Μηχανεύεται λοιπόν ένα νέο σχέδιο : α) στήνει μια γαμήλια γιορτή για να νομίζουν ότι η Πηνελόπη παντρεύτηκε κάποιον από τους μνηστήρες και να κερδίσει χρόνο και β) σχεδιάζει να βρει καταφύγιο στο κτήμα του Λαέρτη.

Ο «ΜΙΚΡΟΣ ΑΠΟΛΟΓΟΣ» ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ

Μετά την αναγνώριση του Οδυσσέα από την Πηνελόπη και το ξανασμίξιμό τους, οι σύζυγοι αναφέρονται στα παθήματά τους όσο καιρό ο ένας ζούσε μακριά από τον άλλο. Η Πηνελόπη αφηγείται τις ανόσιες πράξεις των μνηστήρων που ρήμαζαν τα αγαθά του παλατιού και ο Οδυσσέας (μέσω του ποιητή, σε πλάγιο λόγο και με λίγους στίχους) μιλά για τις περιπέτειές του από την χώρα των Κικόνων ως την Ωγυγία. Η αφήγηση του Οδυσσέα είναι περιληπτική μιας και οι ακροατές έχουν ενημερωθεί για τις περιπέτειές του σε προηγούμενα σημεία του έπους. Ο Οδυσσέας δεν λέει τίποτα για τις ερωτικές του περιπέτειες με την Κίρκη, την Καλυψώ και τη Ναυσικά για ευνόητους λόγους…

ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ-ΑΞΙΕΣ ΟΜΗΡΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Α. Οι θεοί είναι δυσνόητοι (93-94) : Οι θεοί λέει η Πηνελόπη μπορούν να παραπλανούν τους ανθρώπους και να τους δοκιμάζουν ανάλογα με τη συμπάθεια ή την αντιπάθειά που τρέφουν γι’ αυτούς. Έτσι πιστεύει ότι το έργο της μνηστηροφονίας πρέπει να αποδοθεί στους θεούς και όχι στον Οδυσσέα., αμφισβητώντας τα λεγόμενα της Ευρύκλειας.

Β. Οι θεοί λαμβάνουν διαμεσολαβητικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων (178-179) : η Αθηνά παρεμβαίνει όχι για να οδηγήσει αυτόματα στην αναγνώριση, αλλά για να τη διευκολύνει, ξαναδίνοντας στον Οδυσσέα την πραγματική του μορφή.

Γ. Η Μοίρα παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων (352) : η αναβολή του νόστου του Οδυσσέα παρά τη φιλοξενία και τις διευκολύνσεις του Αίολου ήταν αποτέλεσμα της διαφορετικής άποψης που είχε η Μοίρα του Οδυσσέα, η οποία του επιφύλασσε κι άλλα βάσανα.

ΕΠΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ

Η Πηνελόπη είναι δύσπιστη απέναντι στον Οδυσσέα, παρά τα λεγόμενα της Ευρύκλειας, του Τηλέμαχου, αλλά και του ίδιου του συζύγου της. Εμείς βέβαια, γνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος που έχει απέναντί της είναι πράγματι ο Οδυσσέας.

ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

1. Το σχέδιο του Οδυσσέα για την αντιμετώπιση της αντεκδίκησης των συγγενών των μνηστήρων προοικονομεί τη σύγκρουση με αυτούς.

2. Η προθυμία του Οδυσσέα να υποβληθεί στη δοκιμασία της Πηνελόπης (132-135), η παρέμβαση της Αθηνάς που χαρίζει στον Οδυσσέα νεότητα και ομορφιά (178-179), καθώς και η δοκιμασία στην οποία τελικά υποβάλλεται ο Οδυσσέας προετοιμάζουν τους ακροατές για την αναγνώριση.

ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ

Η δυσπιστία της Πηνελόπης (93-94, 122-128, 199-201) και η προτεραιότητα που δίνει ο Οδυσσέας στο σχέδιο για την αντιμετώπιση των συγγενών των μνηστήρων (130-135) επιβραδύνουν την αναγνώριση του ήρωα από τη σύζυγό του.

ΠΑΡΕΚΒΑΣΗ

Η διήγηση των περιπετειών του Οδυσσέα, ο «Μικρός Απόλογος» αποτελεί παρέκβαση στην εξέλιξη του μύθου.

ΕΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟΝ

Είναι αναγκαίο η διήγηση των περιπετειών του Οδυσσέα προς την Πηνελόπη να είναι σύντομη, μιας και οι ακροατές έχουν ήδη ενημερωθεί αναλυτικά για όλες τις περιπέτειες. Μας φαίνεται λογικό (εικός) ότι η διήγηση κρατάει λίγο μιας και γίνεται στο τέλος μιας ιδιαίτερα εξαντλητικής για τον Οδυσσέα μέρας (είχε προηγηθεί η μνηστηροφονία)

ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

πήρε ξανά το λόγο η Πηνελόπη, λογική και φρόνιμη (97) : τυπική έκφραση

άθλια ρούχα (111, 134) : τυπικό επίθετο

τότε ο Τηλέμαχος, επιτιμώντας, μίλησε άσχημα στη μάνα του (112) : τυπική έκφραση

Του αντιμίλησε με τη δική της λογική η Πηνελόπη (121) : τυπική έκφραση

βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος (129-130) : τυπικά επίθετα

τα λόγια του πετούσαν σαν πουλιά (131) : τυπική έκφραση

τον μεγαλόψυχο Οδυσσέα (176) : τυπικό επίθετο

χλαμύδα ωραία (178) : τυπικό επίθετο

στην πατρική του γη (193,378) : τυπικό επίθετο

του αντιμίλησε με λογική και φρόνηση η Πηνελόπη (198) : τυπική έκφραση

μακρόκουπο καράβι (201) : τυπικό επίθετο

σημάδι(α) απαραγνώριστο(α) (213-214, 233, 253) : τυπικό επίθετο

μακρόφυλλης ελιάς (221) : τυπικό επίθετο

θεία γυναίκα (337) : τυπικό επίθετο

θείος Οδυσσέας (342) : τυπικό επίθετο

γενναίους συντρόφους (349) : τυπικό επίθετο

γρήγορο καράβι (368) : τυπικό επίθετο

νύμφη Καλυψώ (370) : τυπική έκφραση

θολωτές σπηλιές (372) : τυπικό επίθετο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ

Οδυσσέας : Είναι πρόθυμος να υποστεί τη δοκιμασία της Πηνελόπης και υπομονετικός με τη δυσπιστία της (129-130). Δεν φαίνεται να βιάζεται για την αναγνώριση, καθώς είναι βέβαιος ότι η Πηνελόπη θα ξεπεράσει τις αναστολές της. Για άλλη μια φορά φαίνεται προνοητικός και εύστροφος μιας και καταστρώνει άμεσα ένα σχέδιο αντιμετώπισης της αντεκδίκησης των συγγενών των μνηστήρων (132-135). Στη συνέχεια η δυσπιστία της Πηνελόπης και η απόμακρη στάση της τον κάνει να χάσει τη ψυχραιμία του και να αγανακτήσει (189-194). Όταν η γυναίκα του αποφασίζει να τον δοκιμάσει, παγιδεύεται στο τέχνασμά της και αναγκάζεται να αναφέρει χαρακτηριστικά σημάδια που πείθουν τελικά την Πηνελόπη και οδηγούν στην αναγνώριση (206-231). Στη συνέχεια είναι τρυφερός και εκδηλώνει τα συναισθήματά του προς τη σύζυγό του (259-260). Με ιδιαίτερη προσοχή και διακριτικότητα αφηγείται τις περιπέτειές του στην Πηνελόπη, αποφεύγοντας να κάνει αναφορά σε γεγονότα που θα μπορούσαν να την κάνουν να ζηλέψει ή να στεναχωρηθεί (Κίρκη, Καλυψώ, Ναυσικά)

Πηνελόπη : παρουσιάζεται αρχικά επιφυλακτική και δύσπιστη. Αδυνατεί να πιστέψει τους ισχυρισμούς της Ευρύκλειας ότι επέστρεψε ο Οδυσσέας στο παλάτι και γι’ αυτό κατεβαίνει κάτω να διαπιστώσει με τα μάτια της (92-101). Συνεχίζει να είναι διστακτική ακόμα κι όταν βλέπει τους νεκρούς μνηστήρες και τον Οδυσσέα (έστω και ως ζητιάνο). Παραμένει λοιπόν σιωπηλή και συμπεριφέρεται με ψυχρότητα, αφού φοβάται μήπως έχει απέναντί της κάποιον που προσπαθεί να την εξαπατήσει (108-11, 122-128). Ακόμα και όταν ο Οδυσσέας παρουσιάζεται μπροστά της λουσμένος, καθαρός και όμορφος είναι διστακτική, κάτι που εκνευρίζει το σύζυγό της (189-197). Στη συνέχεια διακρίνεται για την ευστροφία και την επινοητικότητά της, παγιδεύοντας τον Οδυσσέα με τη «δοκιμασία της κλίνης» (202-206). Έτσι, αποδεικνύεται αντάξια σύζυγος ενός πολυμήχανου ηγέτη. Στο τέλος όταν αναγνωρίζει τον Οδυσσέα εκδηλώνεται με τρυφερότητα και αγάπη προς τον άνδρα της (232-245)

Τηλέμαχος : είναι παρών στην 1^η συνάντηση του ζευγαριού μετά τη μνηστηροφονία. Θυμώνει με τη ψυχρή στάση της μητέρας του και είναι ιδιαίτερα επικριτικός μαζί της (112-120). Έχει σημαντικό ρόλο γιατί με τη στάση του και τα επικριτικά σχόλια προς την Πηνελόπη την αναγκάζει να αιτιολογήσει τη στάση της και βοηθά τους γονείς του να επικοινωνήσουν.

 Επιμέλεια : Νίκος Μελιγκώνης